De Palestijnse Nakba uitgelegd

Wat gebeurde er in 1948?

In de beginjaren van de 20e eeuw vestigden steeds meer Joden zich in het toenmalige Palestina. Zij ontvluchtten onder andere het antisemitisme en de hiermee gepaard gaande vervolging in Europa. Na de Eerste Wereldoorlog nam Groot-Brittannië de macht over in het gebied. Het Britse gezag werd in 1923 geformaliseerd en zij creëerden twee protectoraten die beide op 15 mei 1948 zouden verlopen. In die tijd verhuisden meer Joden naar Palestina, zeker na de Tweede Wereldoorlog, wat ter plaatse voor onrust zorgde. De Britten wisten niet wat te doen met de toestroom. Bovendien pleegden Joodse milities aanslagen tegen de Britten, omdat zij schrik hadden dat er geen Joodse staat zou komen. 

De Britten droegen het probleem over aan de Verenigde Naties. Zij ontwikkelden een verdeelplan voor het nog op te richten Israël, de nieuwe Joodse staat, en Palestina. Op 28 november 1947 werd er gestemd over het verdeelplan door de Algemene Vergadering van de VN. Volgens het plan zouden de Joden 55% van het gebied krijgen en de Palestijnen 44%, Jeruzalem (1%) zou onder internationaal beheer komen te staan. De Joden gingen akkoord. De Arabische Liga stemde namens de Palestijnse Arabieren tegen het plan. De verdeling was voor hen onrechtvaardig.

Op 14 mei 1948 sprak David Ben-Gurion, leider van de World Zionist Organisation, in dit gebied de Joodse staat Israël uit. Op 15 mei verliep het Britse mandaat en brak er een oorlog uit tussen de Arabische buurlanden en het nieuwe Israël, dat gewapend gesteund werd door Joodse milities.

Zo’n 750.000 Palestijnen sloegen op de vlucht of werden verdreven. Deze vluchtelingen zijn tot nu toe niet kunnen terugkeren. Daarnaast werden meer dan 500 Palestijnse dorpen door Israël van de kaart geveegd. De vluchtelingen kwamen terecht in Gaza en de Westelijke Jordaanoever (door de VN voorgesteld als het nieuwe Palestina) maar de grootste aantallen kwamen terecht in de omringende landen zoals Libanon, Syrië, Jordanië en Egypte.

Wat is ‘Nakba’?

Nakba is een Arabisch woord en betekent ‘catastrofe’ in het Nederlands. De gebeurtenissen van 1948 zijn voor de Palestijnen een catastrofe. De Nakba-gebeurtenissen beslaan een periode die ongeveer begint in december 1947 en eindigt in januari 1949, met 15 mei 1948 als markeerdatum. Maar we spreken ook over een 'voortdurende Nakba': de situatie van schendingen die tot op de dag van vandaag voortgaat. 

Waarom zegt men ‘de Nakba duurt vandaag voort’?

De Nakba is niet gestopt bij de gebeurtenissen van 1948. Zo is er de weigering van Israël om aan Palestijnse vluchtelingen hun recht op terugkeer te verwezenlijken, ondanks verschillende VN-resoluties die hiertoe oproepen. Veel van de vluchtelingen hebben nog steeds de sleutel op zak van het huis dat zijzelf of hun ouders of grootouders hebben moeten verlaten.

Sinds 1967 – na de Zesdaagse Oorlog - oefent Israël ook militaire controle uit over de rest van Palestina via bezetting. Israël koloniseert de bezette gebieden bovendien met Israëlische nederzettingen en het gaat door met het zich toe-eigenen van Palestijnse grond. Daarnaast verwoest het, ook vandaag nog, Palestijnse woningen en soms zelfs dorpen. Hierdoor verliezen Palestijnen hun landbouwgronden, hun waterbronnen, hun boomgaarden, enz. Compensatie wordt niet gegeven. Ook verdrijft Israël bedoeïenen, die her en der in deze gebieden wonen.

Het Israëlisch leger houdt regelmatig razzia's: 's nachts worden mensen van hun bed gelicht, vaak met veel militair vertoon en geweld. De toegang tot Israël wordt sterk bemoeilijkt, waardoor Palestijnen niet op een normale manier kunnen gaan werken. Hetzelfde geldt voor de toegang tot gezondheidszorg. Jaarlijks worden bovendien honderden kinderen uit de Westelijke Jordaanoever en Gaza opgepakt en vastgezet door het Israëlische leger. Dit zijn slechts enkele voorbeelden uit alle domeinen van het leven waarin Palestijnen worden bedreigd, geïntimideerd, gefolterd of zelfs gedood. Er is sprake van een algemene, wijdverspreide vervolging. Maar de schendingen die deze vervolging veroorzaken, worden nooit bestraft. We kunnen spreken van een cultuur van straffeloosheid. 

Sinds 7 oktober 2023 zijn we getuige van een etnische zuivering in Gaza en van disproportioneel geweld in de Westelijke Jordaanoever. Israël gaat verder met de Nakba.

Etnische zuivering, genocide en apartheid 

De bevolking van Gaza leefde al decennia in een grote openluchtgevangenis. Na verkiezingen behaalde de gecontesteerde partij Hamas de overwinning in Gaza in 2006. Door geweld en hoog opgelopen spanningen vonden er verschillende oorlogen plaats in Gaza, waarbij Israël zware bommen inzette. Op de terreurdaad van Hamas op 7 oktober 2023, waarbij meer dan 1.000 burgers en soldaten gedood werden, reageerde de Israëlische regering met een nietsontziende bombardementen op Gaza. Vanaf 9 oktober zijn de woorden 'etnische zuivering' gevallen door Israëlische functionarissen. De omvang van het geweld door het Israëlisch leger heeft de vorm aangenomen van een genocide: Palestijnse burgers zijn nergens nog veilig in Gaza. Het Internationaal Strafhof heeft hiervoor een aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen premier Netanyahu en minister Gallant, en eveneens tegen Hamas-leider Al-Masri. 

In Israël zelf blijven Palestijnse staatsburgers verstoken van gelijke rechten tussen Joden en niet-Joden. De situatie heeft de status van apartheid bereikt. Dat is een ernstige schending, maar roept tot op heden weinig internationale verontwaardiging op. Bekende NGO's zoals Human Rights Watch en Amnesty International hebben de apartheid al aangekaart, hierin bijgestaan door Israëlische organisaties zoals B'Tselem. 

Wat is de status van de Palestijnse vluchtelingen vandaag?

De Palestijnse vluchtelingen leven vandaag nog steeds verspreid over verschillende landen en met verschillende statussen. Zo hebben sommige vluchtelingen in Jordanië een Jordaans paspoort gekregen. Maar meestal hebben zij niet de burgerrechten van het land waarin zij leven. De meesten wonen nog steeds in 1 van de zestig vluchtelingenkampen in Gaza, de Westelijke Jordaanoever, Jordanië, Syrië en Libanon. Anderen hebben het Midden-Oosten verlaten. Zij blijven zich beroepen op de het recht van terugkeer. De Palestijnse vluchtelingensituatie is de langstdurende ter wereld.

De vluchtelingenstatus van Palestijnse vluchtelingen is uniek. De nakomelingen krijgen ook de status van vluchteling en zo is het aantal enorm gegroeid. Vandaag de dag zijn er meer dan 5 miljoen Palestijnse vluchtelingen.

Wat doen de Verenigde Naties?

De Verenigde Naties stelden op 11 december 1948 de VN-resolutie 194 op waarbij zij stelden dat Palestijnen die in vrede met hun buren wilden leven zo snel mogelijk moesten kunnen terugkeren na de oorlog. Daarnaast moesten de gedupeerde Palestijnen gecompenseerd worden door de verantwoordelijke regeringen of autoriteiten. Dit is echter niet gebeurd. Israël liet de Palestijnse vluchtelingen niet terugkeren.

Daarnaast heeft de VN het agentschap UNRWA (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East) opgericht. Omdat de Palestijnse vluchtelingen niet konden terugkeren en de VN geen oplossing zag op korte termijn besloten zij maatregelen te treffen om de vluchtelingen in hun noden te voorzien. Op 8 december 1949 werd UNRWA opgericht met VN-resolutie 302.

UNRWA is een neutraal agentschap en speelt geen rol in de oplossing van het conflict. UNRWA heeft als taak het ondersteunen van de vluchtelingen. Het biedt humanitaire, beschermende, hulpverlenende en ontwikkelingsgerichte activiteiten. Deze zijn gericht op middelen van bestaan, gezondheidszorg, hygiëne, onderwijs, beroepsvorming, ondersteuning van ondernemerschap, promotie van de mensenrechten en het humanitair recht.

Wat doet Pax Christi Vlaanderen?

Pax Christi Vlaanderen ijvert voor een duurzame en rechtvaardige oplossing van het conflict in Israël en de Palestijnse gebieden. Met de hulp van de vrijwilligers in de werkgroep Israël & Palestina en in direct contact met het internationaal secretariaat van Pax Christi en het Midden-Oostenplatform van 11.11.11 ontwikkelen we onze expertise en bereiden we duidelijke standpunten voor over de actualiteit in de regio. Via informatieverstrekking, acties, e.a. informeren we het brede publiek, aangevuld met gerichte vragen aan het Belgisch politiek beleid.

Daarnaast coördineert Pax Christi Vlaanderen sinds 2018 een Nakba-actie die plaatsvindt op 15 mei. In verschillende Vlaamse steden wordt een stiltecirkel gevormd, als vreedzaam protest tegen de schending van mensenrechten. De actie is een zichtbaar teken van solidariteit met de Palestijnse bevolking. Het doel van de herdenking (internationaal bekend als de Nakba Memorial) is dubbel: aan de ene kant is het een herdenking van de slachtoffers van de verdrijving, gekoppeld aan het onophoudelijk onrecht dat hiermee gepaard ging en gaat, en aan de andere kant is het een oproep tot het naleven van het internationaal recht en de wetten en conventies die de mensenrechten beschermen.

Foto: Nakba-herdenking in Bethlehem/Pax Christi International