Image
"Kernwapens moeten verboden worden." Toen paus Johannes XXIII deze woorden schreef in ‘Pacem in Terris’ (11 april 1963), had net de Cubaanse raketcrisis plaatsgevonden, het gevaarlijkste moment in de Koude Oorlog. De confrontatie tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten in 1962 over de plaatsing van Russische kernraketten op Cuba had de wereld aan de rand van een kernoorlog gebracht.
Johannes XXIII had zelf een rol gespeeld in het verminderen van de spanningen door een boodschap te sturen naar zowel Moskou als Washington. Die boodschap las hij vervolgens zelf voor op de Vaticaanse radio: "Wij smeken alle regeringen om niet doof te blijven voor deze schreeuw van de mensheid. Dat zij alles doen wat in hun macht ligt om de vrede te redden. Zo zullen zij de wereld behoeden voor de verschrikkingen van een oorlog waarvan niemand de verschrikkelijke gevolgen kan voorspellen." De volgende dag verscheen de boodschap van de paus in kranten over de hele wereld, waaronder Pravda, de officiële krant van de Sovjet-communistische partij.
De paus had ongetwijfeld de mogelijkheid van een kernoorlog in gedachten toen hij zijn grote encycliek over de vrede opstelde. Hij bekritiseerde de nucleaire wapenwedloop en schreef: "[De mensen] zijn bang dat de dreigende storm elk moment met gruwelijk geweld over hen heen kan breken." Hij riep niet alleen op tot beëindiging van de wapenvoorraad, maar ook tot een "geschikt ontwapeningsprogramma met een effectief systeem van wederzijdse controle".
Paus Johannes' visie op vrede was panoramisch. Het omvatte economische en sociale ontwikkeling, de hervorming van de Verenigde Naties en de krachtige toepassing van de beginselen van waarheid, rechtvaardigheid en oprechte samenwerking. "Iedereen", zei hij, "moet meewerken om de angst en de angstige verwachting van oorlog uit de hoofden van de mensen te bannen." Hij zag in dat voor een vredesagenda kernwapens moeten worden afgeschaft.
‘Pacem in Terris’ maakte de weg vrij voor het groeiende inzicht van de Kerk dat de dreiging met kernwapens en de volledige implementatie van mensenrechten niet samen kunnen bestaan. Ze staan haaks op de roep om menselijke veiligheid. Nu de wereld worstelt met de vraag hoe de proliferatie van kernwapens in de 21e eeuw kan worden gestopt, is het hoogtijd dat het morele standpunt van de Kerk tegen kernwapens duidelijker wordt gehoord.
Toen voormalig VN secretaris-generaal Ban Ki-moon nucleaire ontwapening "een mondiaal openbaar goed van de hoogste orde" noemde, sloeg hij een toon aan die doorklinkt in ‘Pacem in Terris’. Johannes XXIII benadrukte dat naties alleen vrede kunnen vinden door gemeenschappelijke veiligheid. Bij het nadenken over kernwapens is de echte zorg van de Kerk de bescherming van de onschendbaarheid van elk menselijk leven en daarmee de hoop op een betere toekomst voor de mensheid.
Het is omdat kernwapens de meest flagrante aanval zijn op Gods schepping dat een absolute en ondubbelzinnige afwijzing vereist is. De catastrofale schade die ze kunnen aanrichten is een godslastering tegen God en misdaad tegen de mensheid.
Borgerhout, april 2023
Paul Lansu - Bestuurder Pax Christi International
