Image

Oorlog en vrede 11 november 2020: mensen gedenken bij Wapenstilstand

Internationale veiligheid
Standpunt

“Nooit meer oorlog”, zo klonk duidelijk de boodschap na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Paul Lansu schreef een reflectie over oorlog en vrede, naar aanleiding van Wapenstilstandsdag.

Op woensdag 11 november 2020 staat de mensengemeenschap opnieuw stil bij het einde van de Eerste en Tweede Wereldoorlog uit de vorige eeuw. Wapenstilstand. Het aantal doden en slachtoffers van beide oorlogen is ontelbaar. De schade aangericht is niet te overzien en de wederopbouw ging gepaard met vele menselijke drama’s.

Naast de twee grote wereldoorlogen kennen we ook de vele gewapende conflicten in de wereld. Militaire macht en kracht blijven meespelen in de internationale betrekkingen, ook al wil niemand oorlog en weten alle partijen dat oorlog niets oplost: ”Een oorlog kent alleen verliezers” (paus Johannes Paulus II).

Belang van de getallen

De manier van oorlog voeren is de laatste eeuwen drastisch veranderd. In het verleden was het grote aantal inzetbare soldaten in een oorlog of strijd doorslaggevend om op succes te kunnen rekenen. De Pruisische strateeg en generaal uit de napoleontische tijd Carl von Clausewitz beschouwde numerieke overmacht als het meest algemene principe van de overwinning.

Het was Voltaire, één van de belangrijkste filosofen uit de Verlichting (17/18de eeuw), die nadrukkelijk verklaarde dat God aan de kant van de grote bataljons stond. Dus de strijd werd overgoten met een religieuze saus.

Anderen beweren dat het in een strijd niet zozeer aankomt op het numerieke overwicht, dan wel op de wil om te winnen. Frederik de Grote (Pruisen, 18de eeuw) verklaarde al dat de omvang van de bevolking bepalend is voor de rijkdom van staten, ook op vlak van oorlogsoverwinningen.

Het verband tussen de groei van de bevolking en die van industrie en economie als geheel werd in oorlogstijd van groot belang. Dat gold zelfs nog directer voor het verband tussen bevolkingsgroei en militaire macht, vooral op slagvelden zoals die van de Eerste Wereldoorlog. Pure menskracht kon het halen van geniale strategische zetten. De macht van het getal was dus bepalend in een militaire confrontatie tussen moderne industriële grootmachten. De macht van het getal, het aantal inzetbare soldaten, bleek overtuigend te zijn om een conflict uiteindelijk te winnen.

Jeugdig geweld

De demografie heeft niet alleen invloed gehad op de uitkomst van de oorlog, maar is ook bepalend geweest voor de oorzaken ervan. Door de snelle bevolkingsgroei waren de Europese samenlevingen heel jong, vooral die van Duitsland en Rusland. Deze landen hadden wat tegenwoordig een ‘jongerenoverschot’ genoemd zou worden, een feit dat in verband wordt gebracht met oorlog en agressie.

Er bestaat dus een verband tussen de jeugdigheid van een samenleving en haar oorlogszucht. Het waren grote, jonge, enthousiaste bevolkingen die de meest oorlogszuchtige politici steunden en hen aanspoorden om nog een stapje verder te gaan. Het waren de jongeren die zich op straat verdrongen om het begin van de oorlog te vieren, en het waren de jongeren die gretig dienst namen, en daarmee in veel gevallen niet alleen hun eigen lot bezegelden maar ook dat van hun continent.  

In de jaren vijftig van de vorige eeuw vonden ongeveer de helft van alle gewapende conflicten nog plaats tussen staten, de andere helft gebeurde binnen staten. In de jaren negentig kwamen conflicten binnen staten zes keer vaker voor dan conflicten tussen staten. 

Velen geloven in de vanzelfsprekendheid van oorlog. Politici kunnen een mogelijke oorlog als vanzelfsprekend voorstellen. Alsof een nachtmerrie in beweging is gezet die zich niet meer laat tegenhouden, waarbij het verstand op nul wordt gezet en alternatieven nog nauwelijks aan bod komen.

Nood aan vredesexperts – defensor pacis

Het woord ‘expert’ is afgeleid van het Latijnse experiri, of ondervinden. In die zin heeft onze planeet veel te veel experts in genocide voortgebracht. Zelfs in het recente verleden, na het uiteenvallen van Joegoslavië, eigenden extreme nationalisten zich territorium toe waar ze door middel van etnische zuiveringen en terreurcampagnes oude rekeningen vereffenden.

In 1994 slachtten Hutu-extremisten hun landgenoten af in Rwanda. In 1995 is er het bloedbad in Srebrenica in Bosnië en Herzegovina. Later in dat decennium braken er vreselijke burgeroorlogen uit in Liberia, Sierra Leone en Oost-Timor. In de beginjaren van de 21ste eeuw onderdrukte de regering van Soedan oppositiegroepen in Darfoer met grof geweld.

De preventie van genocide lijkt mij de gemeenschappelijke gedeelde menselijke verantwoordelijkheid bij uitstek. Het is van belang tijdig in te grijpen om te voorkomen dat er zich rampzalige situaties zouden ontwikkelen. Er is de verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap om burgers te beschermen.

Conflicten en spanningsvelden tussen mensen en volkeren zijn normale verschijnselen. Om daarmee om te gaan zijn er gewoontes én rechtspraak ontwikkeld. Conflicten ontstaan wanneer mensen grenzen trekken: tot hier en niet verder. Conflicten gaan om wat – zeker op het vlak van zelfbehoud – niet getolereerd kan worden. De mens heeft recht op zelfbehoud.

Het zou veel efficiënter en goedkoper zijn, en veel menselijker, om spanningen en conflicten via dialoog, onderhandelingen en arbitrage op te lossen. Investeren in diplomatieke middelen, inclusief economische hulp, geweldloze bemiddeling bij conflicten, en steun voor politiek pluralisme en mensenrechten.

Conflicten vermijden en vroegtijdig detecteren en zodanig handelen dat conflicten worden vermeden. De wapenhandel aan banden leggen en ervoor zorgen dat de wetgeving op het vlak van wapenexport waterdicht is. Dit alles vraagt naar meer investeringen op het vlak van vredesopvoeding en vredesopbouw.

Gewapend geweld moet voorkomen worden, omdat elke mens belangrijk is. De Joodse traditie stelt dat het redden van één leven neerkomt op het redden van de wereld. Onze wereld heeft nood aan meer ‘defensor pacis’, vredesexperten.

11 november 2020. We vergeten niet. We gedenken.

Paul Lansu, Bestuurslid Pax Christi International en Pax Christi Vlaanderen

 

Foto: Eduard Samuel/Adobe Stock