NAVO: een niet-nucleaire alliantie?

Naar aanleiding van de NAVO-top die op 14 juni in Brussel zal plaatsvinden, publiceerde ICAN een nieuw rapport "A Non-Nuclear Alliance: Why NATO Members Should Join the UN Ban on Nuclear Weapons". Wij lijstten de belangrijkste punten uit het rapport op.

Ontwapenen voor onze veiligheid

Blijven vasthouden aan kernwapens en een doctrine van nucleaire afschrikking is contraproductief voor de eigen vooropgestelde doelen van nucleaire non-proliferatie en volledige ontwapening. Bovendien verzekert het allerminst de veiligheid van de Belgische bevolking maar maakt het van Kleine Brogel net een doelwit.

België nam deel aan alle 3 Humanitaire Conferenties die aan de basis liggen van het TPNW en erkent de humanitaire impact van kernwapens en ijvert voor een volledige implementatie van het NPV via verschillende initiatieven (CTBT, Stockholm Initiative, etc.). Er is dus een wijdverspreide erkenning van de gevaren van kernwapens en de nood werk te maken van volledige eliminatie van deze massavernietigingswapens.

De verandering van de internationale veiligheidsomgeving en nieuwe dreigingen zorgt er enerzijds voor dat het risico op (accidenteel) gebruik van kernwapens stijgt, en tegelijkertijd zijn kernwapens niet in staat onze veiligheid tegen deze nieuwe dreigingen te garanderen. Kijk maar naar de cyberaanval op het parlement onlangs, de groeiende dreiging van geweld door extreemrechts of het bestrijden van de klimaatverandering. Geen van deze bedreigingen voor onze veiligheid worden opgelost door kernwapens.

Door vast te houden aan kernwapens uit de VS stuurt België tegenstrijdige berichten uit aan andere niet-kernwapenstaten in de wereld: het gebruik van kernwapens voor de eigen veiligheid is legitiem en noodzakelijk; een verslechterende veiligheidsomgeving en toenemende spanningen kunnen geremedieerd worden met betere en moderne kernwapens; veiligheidsoverwegingen zijn belangrijker dan internationaal recht en humanitaire principes. Verdragsverplichtingen en politieke beloftes staan niet in de weg van een nucleair verzekerde veiligheid. Zulke houding ondermijnt het NPV en de eigen oproep en verplichtingen tot volledige nucleaire ontwapening en non-proliferatie.

We gaan de verkeerde kant op

De NAVO claimt decennia geijverd te hebben voor nucleaire ontwapening maar tegelijkertijd heeft het meer en meer belang gegeven aan nucleaire afschrikking binnen de eigen alliantie (cfr. Strategisch Concept 2010). In de voorbije jaren nam de politieke druk en de retoriek om kernwapens binnen de NAVO te steunen zo toe dat het vandaag een test van loyauteit en samenhorigheid geworden is. Kernwapens mogen niet langer in vraag gesteld worden. Hierbij schuiven de kernwapenstaten de morele en politieke verantwoordelijkheid voor het bezitten van kernwapens door naar de alliantie.

Uitgaven aan de nucleaire arsenalen van de 3 kernwapenstaten (VS, Frankrijk, VK) in de NAVO stegen in 2020, tijdens een wereldwijde pandemie, tot bijna $50 miljard. De VS geeft meer uit aan zijn kernwapenarsenaal dan alle andere landen samen: $37,4 miljard in 2020. Het ook het VK en Frankrijk (€4,7 miljard) hebben enorme investeringen in hun arsenalen gepland. Ook het belang van kernwapens in veiligheidsdoctrines nam toe in de voorbije jaren. Deze landen houden vol dat het niet hun kernwapenactiviteiten zijn die voor onveiligheid zorgen, maar het TPNW, een verdrag dat kernwapens verbiedt. Dit alles gaat in tegen artikel VI van het NPV dat voorschrijft werk te maken van volledige nucleaire ontwapening en is allerminst geruststellend.

De B61 bommen in Kleine Brogel worden in 2022 vernieuwd naar het B61-12 model dat accurater en preciezer kan ingezet worden. Zowel in België, Nederland en Duitsland blijft de stationering van VS kernwapens op Europees grondgebied politiek gevoelig. Toch wordt enig democratisch debat meteen onmogelijk gemaakt door de geheimzinnigheid en het gebrek aan transparantie over de kernwapens in Europa. Nochtans is 77% van de Belgen voor een ondertekening van het TPNW. 66% zegt voorstander te zijn om als eerste NAVO-lid te ondertekenen. 57% van de Belgen wil de kernwapens weg uit Kleine Brogel tegenover 23% dat de kernwapens wil behouden.

Terugtrekking van tactische kernwapens uit Europa zou een goede eerste stap zijn richting ontwapening en een eerste stap terug van veiligheidsdoctrines gebaseerd op nucleaire afschrikking. Het zou ertoe kunnen leiden dat ook Rusland over gaat tot het terug trekken van de tactische kernwapens. Volgens onderzoekers aan de Universiteit van Hamburg aan het Institute for Peace Research and Security Policy zouden de VS in de komende 5 jaar werk kunnen maken van een terugtrekking van de tactische kernwapens uit Europa zonder negatieve gevolgen voor de eenheid van de NAVO of de veiligheid van Europa. Bovendien werden kernwapens eerder al teruggetrokken uit Canada, Griekenland en het VK. Met andere woorden er is wat mogelijk.

Democratie versus de NAVO?

Het is volledig ondemocratisch om geleid door een dictaat van de NAVO niet na te gaan wat de positieve impact van het TPNW kan hebben op internationale nucleaire ontwapening. Zelfs nog meer omdat verscheidene oud-politici, NAVO secretaris-generaals, het brede middenveld, burgemeesters, parlementairen, en 77% van de Belgische bevolking ons land al opriepen het Verbodsverdrag op Kernwapens te steunen. Dit valt moeilijk te rijmen met een alliantie gestoeld op “democratie, individuele vrijheid en de rechtstaat”[1].

In het verleden namen verschillende NAVO-landen reeds verschillende posities in bij de onderhandelingen van ontwapeningsverdragen. Zo speelde België een belangrijk rol in de onderhandelingen van de verdragen die antipersoonsmijnen en clustermunitie verboden terwijl verschillende NAVO-leden deze wapens nog gebruikten. Vandaag maken zo goed als alle NAVO-leden deel uit van deze verdragen. Verder hebben verschillende NAVO-leden ook voetnoten laten aantekenen bij het nucleair beleid van de NAVO en laten zij geen kernwapens op hun grondgebied toe (Denemarken, Noorwegen, Spanje, IJsland, Litouwen). Op geen enkel moment heeft deze grote variatie aan standpunten en beleid gezorgd voor operationele of strategische problemen.

Het Verbodsverdrag en de NAVO

Niets in het Noord-Atlantisch Verdrag - het basisdocument van het NAVO-bondgenootschap - belet een NAVO-lid toe te treden tot het TPNW. En niets in het TPNW weerhoudt een verdragsluitende staat ervan in een bondgenootschap te blijven met een nucleair bewapende staat, zolang deze zich onthoudt van het helpen, aanmoedigen, of die staat ertoe aanzet kernwapens te bezitten of te gebruiken. Met andere woorden is er geen enkele juridisch struikelblok voor België om het TPNW te tekenen. Het zou dan wel de kernwapens in Kleine Brogel moeten opgeven.

Hoewel de NAVO van buitenaf verbonden lijkt te zijn in hun standpunt rond het TPNW, is er grote onenigheid binnen de alliantie over waar het heen gaat. De publieke druk om actie te ondernemen en het TPNW te steunen groeit in veel lidstaten, het is slechts een matter of time voor zij een eerste stap zullen zetten.

De voordelen van het Verbodsverdrag steunen

Het vervoegen van het TPNW zou een duidelijk signaal geven aan de buitenwereld van een oprechte wens en inzet om te werken aan nucleaire non-proliferatie en ontwapening. Zolang België mee een beleid van nucleaire afschrikking onderschrijft kan het nooit een betrouwbare en geloofwaardige bruggenbouwer zijn zoals de regering dat graag wil en voorziet in het regeerakkoord. De enige manier om het multilaterale non-proliferatie kader te versterken is door eerst zelf werk te maken van ontwapening en non-proliferatie.

Ondersteuning van het TPNW zou ook een sterk signaal geven aan het NPV en de spanningen kunnen wegnemen. België heeft gedurende jaren hard gewerkt en plant ook dit jaar proactief te werken aan een gemeenschappelijke basis om praktische stappen te zetten richting de ontwapeningsverplichtingen van het NPV. Deze inspanningen werden echter teniet gedaan en onze geloofwaardigheid aangetast door de onwilligheid van onze nucleaire bondgenoten. Ook het Stockholm initiatief waar België actief aan meewerkt zal te lijden hebben onder wantrouwen en ongeloofwaardigheid zolang we de nucleaire afschrikking van de NAVO niet verwerpen. Het TPNW geeft ons land de mogelijkheid om dat vertrouwen en de eigen geloofwaardigheid terug op te krikken en een effectieve bruggenbouwer te zijn.

Door toe te treden tot het TPNW helpt België ook de nood voor nucleaire afschrikking te lenigen waardoor kernwapenstaten niet langer in naam van onze veiligheid hun kernwapenarsenalen moderniseren en uitbreiden. Door nucleaire afschrikking categoriek af te wijzen helpen we dus ook indirect mee aan de afbouw van de kernwapenarsenalen van onze bondgenoten.

Het TPNW en NPV zijn complementair aan elkaar en maken deel uit van een gemeenschappelijke ontwapeningsarchitectuur. Het regeerakkoord zet de deur open om de positieve impuls voor nucleaire ontwapening van het TPNW te erkennen en een positief voorbeeld te geven aan andere NAVO-lidstaten.

Een vaak terugkerende bezorgdheid is dat unilaterale ontwapening ons niet veiliger zou maken. Toch vraagt het TPNW ook nergens om unilateraal te ontwapenen. Meer zelfs, de onderhandelaars van het verdrag hielden hier zelfs rekening mee omdat ze zich bewust waren van de veiligheidsbezorgdheden van kernwapenstaten. Het verdrag maakt het dan ook mogelijk voor twee of meerder kernwapenstaten om op een gecoördineerde manier en simultaan tot het verdrag toe te treden. Het is dus duidelijk dat steun voor het TPNW op zich geen goedkeuring van of verbintenis tot eenzijdige ontwapening inhoudt.

Wat kan België doen?

Nu de NAVO bijeenkomt om zich te buigen over de toekomst van de alliantie is het tijd om zich te ontdoen van de beperkingen van het kortetermijndenken over kernwapens en in plaats daarvan de visie van nucleaire ontwapening als een preventief veiligheidsinstrument opnieuw te omarmen. Daar beginnen we best zo snel mogelijk aan.

Dit betekent dat België samen met zijn bondgenoten afstand moet doen van de veronderstelling dat alles wat tegen kernwapens is noodzakelijkerwijs ook tegen de NAVO is. Men moet afstand nemen van de alles-of-niets mentaliteit dat door de NAVO gepromoot wordt. Een nieuwe benadering moet realistischer en geleidelijk zijn en werk maken van een open debat om zo op een serieuze manier concrete stappen te bediscussiëren en overwegen die zowel de legitimiteit als het nut van kernwapens verminderen.

Zelfs als de NAVO (voorlopig) nog een nucleaire alliantie blijft, kan België de volgende stappen ondernemen:

Open debat over einde kernwapens

Open het debat over de mogelijkheid om van de NAVO een niet-nucleaire alliantie te maken. Enkel zo kunnen de vorm, gevolgen, beleid besproken en onderzocht worden. Er is een belangrijke rol weggelegd voor de niet-kernwapenstaten van de NAVO en dus ook voor België. Dit kan door:

• Het belang van kernwapens in defensie en veiligheidsbeleid te verminderen. Dit is bovendien ook één van de verplichtingen die België aanging onder het NPV. Ijver hier ook actief voor binnen de NAVO en bij de eigen bondgenoten.
• Stappen te ondernemen om de terugtrekking van tactische kernwapens bespreekbaar te maken. Spreek ook de andere ‘host states’ hierover aan (Nederland, Duitsland, Italië).
• Van de bestelde F-35 vliegtuigen geen Dual Capable Aircrafts te maken. Het vervoeren van kernwapens om ingezet te worden door de Belgische defensie is namelijk een schending van het NPV én het TPNW.
• Vorm een ‘Group of Friends of TPNW’ met andere NAVO-lidstaten die al interesse lieten blijken voor het Verbodsverdrag.

Versterken van internationale norm tegen kernwapens

Versterk de internationale norm tegen kernwapens door het Verbodsverdrag op Kernwapens te ondersteunen. Dit kan door:

• Een resolutie die het Verbodsverdrag verwelkomt binnen de VN Algemene Vergadering goed te keuren.
• Als waarnemer deel te nemen aan de eerste Meeting of States Parties die gepland staat in januari 2022. Enkel zo kan België op een geloofwaardige manier bruggenbouwer zijn tijdens de NPV Toestingsconferentie in 2021.
• Te wijzen op valse en foutieve argumenten gebruikt door de NAVO om het Verbodsverdrag in een slecht daglicht te zetten.
• Te erkennen dat het NPV en het Verbodsverdrag complementair zijn aan elkaar en samen deel uitmaken van een internationale gemeenschap ter ondersteuning van nucleaire ontwapening.
• Het Verbodsverdrag te ondertekenen.

Lees het volledige rapport

[1] North Atlantic Treaty, adopted on 4 April 1949, entered into force on 24 August 1949, preamble.

Afbeelding: misu - stock.adobe.com