De Nakba in vraag en antwoord

Op 15 mei gedenken de Palestijnen de Nakba, of 'catastrofe'. Maar wat betekent dat precies? Deze Q & A biedt een bondig overzicht.

Wat gebeurde er in 1948?

In de beginjaren van de 20e eeuw vestigden steeds meer Joden zich in het toenmalige Palestina. Zij ontvluchtten onder andere het antisemitisme en vervolging in Europa. Na de Eerste Wereldoorlog nam Groot-Brittannië de macht over in het gebied. Het Britse gezag werd in 1923 geformaliseerd en zij creëerden twee protectoraten die beide op 14 mei 1948 zouden verlopen. In de tijd die volgde verhuisden meer Joden naar Palestina, wat voor onrust zorgde. De Britten droegen het probleem over aan de Verenigde Naties. Zij ontwikkelden een verdeelplan voor Israël en Palestina. Op 28 november 1947 werd er gestemd over het verdeelplan door de Algemene Vergadering van de VN. Volgens het plan zouden de Joden 55% van het gebied krijgen en de Palestijnen 44%, Jeruzalem (1%) zou onder internationaal beheer komen te staan. De Joden gingen akkoord. De Arabische Liga stemde namens de Palestijnse Arabieren tegen het plan.

Op 14 mei 1948, de dag waarop het Brits mandaat zou verlopen sprak David Ben-Gurion, leider van de World Zionist Organisation, in dit gebied de Joodse staat Israël uit. Op 15 mei brak er een oorlog uit tussen de Arabische buurlanden en Israël.

Zo’n 750.000 Palestijnen sloegen op de vlucht of werden verdreven in die periode. Deze vluchtelingen zijn tot nu toe niet kunnen terugkeren. Daarnaast werden meer dan 500 Palestijnse dorpen door Israël van de kaart geveegd. De vluchtelingen kwamen terecht in Gaza, de Palestijnse Westoever maar ook grote aantallen kwamen terecht in de omringende landen zoals Libanon, Syrië, Jordanië en Egypte.

Wat is ‘Nakba’?

Nakba is een Arabisch woord en betekent ‘catastrofe’ in het Nederlands. De gebeurtenissen van 1948 zijn voor de Palestijnen een catastrofe. De Nakba-gebeurtenissen beslaan een periode die ongeveer begint in december 1947 en eindigt in januari 1949, met 15 mei 1948 als markeerdatum. Maar we spreken ook over een voortdurende Nakba: de situatie van schendingen die tot op de dag van vandaag voortgaat.

Waarom zegt men ‘de Nakba duurt vandaag voort’?

De Nakba is niet gestopt bij de gebeurtenissen van 1948. Zo is er de weigering van Israël om aan Palestijnse vluchtelingen hun recht op terugkeer te verwezenlijken, ondanks verschillende VN-resoluties die hiertoe oproepen. Veel van de vluchtelingen hebben nog steeds de sleutel op zak van het huis dat zijzelf of hun ouders en grootouders hebben moeten verlaten.

Sinds 1967 – na de Zesdaagse Oorlog - oefent Israël ook militaire controle uit over de rest van Palestina via bezetting. Israël koloniseert de bezette gebieden bovendien met Israëlische nederzettingen en het gaat door met het zich toe-eigenen van Palestijnse grond. Daarnaast verwoest het, ook vandaag nog, Palestijnse woningen en soms zelfs dorpen. Hierdoor verliezen Palestijnen hun landbouwgronden, hun waterbronnen, hun boomgaarden, enz. Compensatie wordt niet gegeven. Ook verdrijft Israël bedoeïenen, die her en der in deze gebieden wonen.

Het Israëlisch leger houdt regelmatig razzia's: 's nachts worden mensen van hun bed gelicht, vaak met veel militair vertoon. De toegang tot Israël wordt sterk bemoeilijkt, waardoor Palestijnen niet op een normale manier kunnen gaan werken. Hetzelfde geldt voor de toegang tot gezondheidszorg. Jaarlijks worden bovendien honderden kinderen uit de Westelijke Jordaanoever en Gaza opgepakt en vastgezet door het Israëlische leger.

Israël houdt Gaza in een militaire wurggreep. Ondertussen zijn de leefomstandigheden in Gaza zo slecht, dat de VN spreekt van een onleefbare situatie tegen het jaar 2020.

In Israël zelf blijven Palestijnse staatsburgers verstoken van gelijke rechten tussen Joden en niet-Joden.

Wat is de status van de Palestijnse vluchtelingen vandaag?

De Palestijnse vluchtelingen leven vandaag nog steeds verspreid over verschillende landen en met verschillende statussen. Zo hebben sommige vluchtelingen in Jordanië een Jordaans paspoort gekregen. Maar meestal hebben zij niet de burgerrechten van het land waarin zij leven. De meesten wonen nog steeds in één van de zestig vluchtelingenkampen in Gaza, de Westelijke Jordaanoever, Jordanië, Syrië en Libanon. Anderen hebben het Midden-Oosten verlaten. Zij blijven zich beroepen op de het recht van terugkeer. De Palestijnse vluchtelingensituatie is de langstdurende ter wereld.

De vluchtelingenstatus van Palestijnse vluchtelingen is uniek. De nakomelingen krijgen ook de status van vluchteling en zo is het aantal enorm gegroeid. Vandaag de dag zijn er meer dan 5 miljoen Palestijnse vluchtelingen.

Wat doen de Verenigde Naties?

De Verenigde Naties stelden op 11 december 1948 de VN-resolutie 194 op waarbij zij stelden dat Palestijnen die in vrede met hun buren wilden leven zo snel mogelijk moesten kunnen terugkeren na de oorlog. Daarnaast moesten de gedupeerde Palestijnen gecompenseerd worden door de verantwoordelijke regeringen of autoriteiten. Dit is echter niet gebeurd. Israël liet de Palestijnse vluchtelingen niet terugkeren.

Daarnaast heeft de VN het agentschap UNRWA (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East) opgericht. Omdat de Palestijnse vluchtelingen niet konden terugkeren en de VN geen oplossing zag op korte termijn besloten zij maatregelen te treffen om de vluchtelingen in hun noden te voorzien. Op 8 december 1949 werd UNHRA opgericht met VN-resolutie 302.

UNRWA is een neutraal agentschap en speelt geen rol in de oplossing van het conflict. UNRWA heeft als taak het ondersteunen van de vluchtelingen. Het biedt humanitaire, beschermende, hulpverlenende en ontwikkelingsgerichte activiteiten. Deze zijn gericht op middelen van bestaan, gezondheidszorg, hygiëne, onderwijs, beroepsvorming, ondersteuning van ondernemerschap, promotie van de mensenrechten en het humanitair recht.

Wat doet Pax Christi Vlaanderen?

Pax Christi Vlaanderen ijvert voor een duurzame en rechtvaardige oplossing van het conflict in Israël en de Palestijnse gebieden. Met de hulp van de vrijwilligers in de werkgroep Israël & Palestina en in direct contact met het internationaal secretariaat van Pax Christi ontwikkelen we onze expertise en bereiden we duidelijke standpunten voor over de actualiteit in de regio. Via informatieverstrekking, filmvertoningen, e.a. informeren we het brede publiek, aangevuld met gerichte vragen aan het Belgisch politiek beleid.

Daarnaast coördineert Pax Christi Vlaanderen sinds 2018 een Nakba-actie die plaatsvindt op 15 mei. In verschillende Vlaamse steden wordt een stiltecirkel gevormd, als vreedzaam protest tegen de schending van mensenrechten. De actie is een zichtbaar teken van solidariteit met de Palestijnse bevolking. Het doel van de herdenking (internationaal bekend als de Nakba Memorial) is dubbel: aan de ene kant is het een herdenking van de slachtoffers van de verdrijving, gekoppeld aan het onophoudelijk onrecht dat hiermee gepaard ging en gaat, en aan de andere kant is het een oproep tot het naleven van het internationaal recht en de wetten en conventies die de mensenrechten beschermen.

Foto: Nakba-herdenking in Bethlehem/Pax Christi International